Tôi đã nhiều lần ghé thăm Chùa Sổ, nhưng phải thú nhận rằng, trước đây, tôi chưa từng nghĩ rằng mình đang bước chân vào một di tích lịch sử quan trọng của huyện Thanh Oai. Nằm lặng lẽ bên cạnh nghĩa trang làng Sổ, Chùa Sổ mang vẻ trầm mặc, hiếm khi thấy bóng dáng người qua lại. Không gian bên trong chùa luôn phủ bóng tối và đượm mùi ẩm mốc. Suốt vài năm trở lại đây, chùa đang được trùng tu, khiến khu vực quanh chùa trở nên lộn xộn với giàn giáo chất ngổn ngang.
Dẫu vậy, những đường nét kiến trúc nơi đây vẫn phảng phất bóng dáng một thời vàng son. Cổng Tam Quan với mái cong lợp ngói là hình ảnh tiêu biểu của kiến trúc chùa Việt cổ. Dưới mái hiên, luôn có một hai chiếc võng được treo lặng lẽ, càng làm tăng thêm vẻ cổ kính.
Điều đặc biệt, Chùa Sổ nằm trong danh sách các di tích kiến trúc độc đáo của Viện Bảo tồn Di tích. Năm 1986, chùa được công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.
Vị trí và thực trạng
Chùa Sổ ngày nay ít được chú ý, phần lớn vì nằm khuất phía sau khu nghĩa trang lớn của làng Ước Lễ. Đáng buồn thay, hiện tại, chùa đang ở trong tình trạng xuống cấp nghiêm trọng. Các pho tượng và đồ thờ cúng chỉ còn rất ít.
Lịch sử
Chùa được xây dựng vào đầu thời Nguyễn và ban đầu không phải là một ngôi chùa. Gốc gác của Chùa Sổ chính là Hội Linh quán – một quán Đạo giáo, sau này mới được chuyển đổi thành chùa. Ngày trước, nơi đây được coi là vùng đất linh thiêng, phong cảnh hữu tình, sông núi hòa quyện.
Trải qua bao biến động thời gian, giờ đây, chùa nằm lặng lẽ phía sau khu nghĩa trang. Cách chùa khoảng 4 km, con sông Đỗ Động ngày xưa từng hiền hòa chảy qua, nay đã bị bồi lấp và thu hẹp rất nhiều. Xung quanh chùa vẫn còn một số cây cổ thụ, minh chứng cho sự trường tồn của thời gian.
Kiến trúc và bố cục
Chùa được xây dựng trên một trục thẳng. Cổng Tam Quan, nằm sát bên nghĩa trang, là nơi đầu tiên đón khách thập phương. Qua một sân rộng là khu vực Tam Bảo, với hai nhà bia nằm hai bên. Hiện tại, các hành lang xung quanh Tam Bảo đang được tu sửa nên còn bỏ trống. Phía sau Tam Bảo là bể nước của chùa, rồi tới khu vực gác chuông.
Điêu khắc và trang trí
Ấn tượng đầu tiên khi bước vào chùa là hai tượng Hộ Pháp to lớn, sừng sững ở hai bên. Tượng Phật trong chùa hiện không còn nhiều, một phần vì đang trong quá trình trùng tu, một phần vì một số bức tượng quý đã được chuyển đến trưng bày tại Bảo tàng Lịch sử Việt Nam.
Một điểm nhấn khác của Chùa Sổ là những hình khắc gỗ tinh xảo. Tuy nhiên, do ảnh hưởng của mối mọt và thời gian, nhiều chi tiết chạm trổ đã mờ nhạt, khó giữ lại nguyên vẹn sau khi trùng tu. Gác chuông của chùa vẫn còn lưu giữ một chiếc chuông đồng lớn, mang vẻ cổ kính đầy uy nghi.
Đặc biệt, ở khu vực Tiền Đường, một số viên gạch từ thời Mạc vẫn còn được bảo tồn. Những viên gạch này có hoa văn rồng phượng tinh xảo, chứng minh sự tỉ mỉ trong nghệ thuật điêu khắc thời kỳ này.
Ký ức một lần ghé thăm
Hầu như không bao giờ gặp người canh chùa, trừ một lần tôi gặp trong bối cảnh đặc biệt. Đang giơ máy ảnh chụp những hình trạm khắc gỗ trên cột kèo chùa thì bỗng có người la lớn
“Không được chụp ảnh!” – Một người đàn ông trung niên mặc áo rằn ri, tập tễnh bước tới,t lớn tiếng nhắc nhở.
Tôi vội vàng nhũn nhặn trình bày về mục đích thân thiện của mình. Tôi là người yêu kiến trúc cổ và chùa Sổ thì có kiến trúc rất cổ kính. Sau một hồi nỗ lực thì cuối cùng tôi cũng được chụp ảnh chùa.
Nguồn tham khảo
Kiến trúc chùa Việt Nam qua tư liệu Viện Bảo tồn di tích, Nhà xuất bản Văn hóa Dân tộc.
Một số bức ảnh về chùa Sổ
Tam quan chùa Sổ vẫn còn giữ lại được nét kiến trúc cổ xưa ở chỗ mái ngói cong vút trên bốn cột lớn. Dưới mái Tam quan luôn có một hai chiếc võng đu đưa.
Tam Bảo đang được trùng tu
Bậc thang cổ và một vài viên gạch nung từ thời nhà Mạc
Gạch từ thời nhà Mạc đúc hình rồng cầu kỳ.
Gạch hình chú ngựa từ thời nhà Mạc
Chạm khắc gỗ ở tiền đường
Bài trí bên trong Tam Bảo. Hai ông Hộ Pháp gác ở hai bên dẫn vào ban thờ ở bên trong.
Hộ Pháp Chùa Sổ
Hộ pháp Chùa Sổ ở Tiền Đường
Bài trí ở Thượng điện theo phong cách thế kỷ XVII
Dáng ngồi lạ của pho tượng trong chùa Sổ
Bia cổ Chùa Sổ
Tượng ở cuối dãy hành lang Chùa Sổ, phía sau Tam Bảo.
Chạm khắc gỗ đầu rồng trang trí nóc gác chuông
Trang trí chạm gỗ ở gác chuông
Chuông đồng Chùa Sổ
Mộ tháp nhỏ trong chùa.